W zróżnicowaniach tych wielką rolę odgrywa odmiennie ukształtowany rytm życia na wsi i w mieście, co szczególnie wyraźnie ujawnia się, jeśli porówna się strukturę budżetu cza­su mieszlkańców wsi i miast liczących 100 tys. mieszkańców i więcej (a więc dwie skrajne pod względem stopnia zurbanizo­wania kategorie skupisk ludzkich).Przedstawienie odmienności stylu gospodarowania czasem wśród mieszlkańców wsi i mieszkańców dużych miast w tym właśnie miejscu, gdy rozważane są uwarunkowania o charak­terze stratyfiilkacyjnym, wydaje się celowe z tego względu, iż w wielu opracowaniach omawiających różnorakie zróżnicowania między klasą robotniczą i chłopstwem niezbyt uważnie anali­zuje się wpływ kompleksu zjawisk kryjących się za stoipniem zurbanizowania miejsca zamieszkania.

Uwaga ta odnosi się zwła­szcza do analiz konsumpcji kulturalnej i stylów życia, które tradycyjnie próbuje się wyjaśniać raczej przez różnice w cha­rakterze pracy niż odmienne determinanty środowiskowe.Tymczasem z przedstawianych tu danych wynika wniosek, iż różnice między mieszkańcami wsi i mieszkańcami dużych miasit są w zakresie wykorzystania czasu wyraźnie większe niż różnice między robotnikami a rolnikami indyidualnymi. Wyda­je się, że właśnie dziedzina gospodarowania czasem jest szcze­gólnie podatna na oddziaływanie rytmu życia i sposobu jego or­ganizacji w zbiorowości, w której się przebywa.  Okazuje się bowiem, że mieszkańcy dużych miast — w porównaniu z miesz­kańcami wsi — pracują krócej, mniej czasu przeznaczają na zajęcia obowiązkowe w domu, ale jednocześnie wyraźnie więcej czasu pochłaniają im zajęcia obowiązkowe poza domem (a zwła­szcza zakuipy) oraz dojazdy (co należy uznać za typową deter­minantę urbanizacyjną, a nie straityfikacyjną), ponad dwukrot­nie więcej czasu pochłania im nauka i samokształcenie, a mi­mo to wymiar ich czasu wolnego stanowi 18(2% czasu walne­go, jakim dysponują mieszkańcy wsi.

Przedstawiciele inteligencji nietechnicznej — w porównaniu z przedstawicielami inteligencji technicznej — nieco mniej cza­isu przeznaczają na pracę zawodową, dysponują mniejszą ilością czasu wolnego, a jednocześnie wyraźnie więcej czasu pochłaniają im zajęcia związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a taikże wyraźnie większe są w tej kategorii nakłady czasu na naulkę i samokształcenie. Zwiększony w budżetach czasu inteli­gencji nietechnicznej Udział zajęć domowych i wiążące się z nim ograniczenie czasu wodnego należy, jak sądzę, przypisać fakto­wi nierównomiernego udziału w dwóch porównywanych kate­goriach społeczno-zawodowych mężczyzn i kobiet. Odsetek tych ostatnich jest wśród inteligencji technicznej znacznie niższy niż wśród inteligencji nietechnicznej. Nie wydaje się jednak, aby ten sam czynnik decydował o zaobserwowanych różnicach w za­kresie nakładów czasu na naukę i samokształcenie.

W kategorii ro­botników budowlanych udział kobiet jest wyraźnie niższy i to prawdopodobnie jest przyczyną zdecydowanie naszych nakła­dów czasu na zajęcia domowe. Jest jednak rzeczą charakterysty­czną, że robotnicy budowlani pracują dłużej w ogóle, zaś na­kłady czasu na dodatkowe prace zarobkowe są ponad dwukrot­nie wyższe. Z dotychczas omówionych danych Wyłania się ‚pewien ogól­ny obraz odmienności stylów gospodarowania czasem w poszcze­gólnych kategoriach społeczno-zawodowych. Mianowicie, stosun­kowo najmniejsza ilość czasu wolnego występuje w budżetach czasu rolników indywidualnych, największa zaś — w kategorii inteligencji technicznej. Inteligencja — w porównaniu z (innymi kategoriami społeczno-zawodowymi — charakteryzuje się zwię­kszonymi nakładami czasu na nauikę i samokształcenie, ale rów­nież wewnątrz tej warstwy rysują się dość wyraźne różnice; wy­datkowanie czasu na ten typ zajęć jest wśród inteligencji nie­technicznej wyraźnie wyższe niż wśród inteligencji technicznej.

W rozważaniach teoretycznych wspominano niejednokrotnie ojistotmym wpływie isipasobu organizacji czasu pracy na struk­turę- budżetu czasu. Prezentowano tam tezę, że praca w systemie wielozmianowym, zwłaszcza w przypadku kobiet, Odbija się niekorzystnie na strukturze budżetu czasu. W tab.  zamieszczono idane ma ten temat. Dane te pochodzą z badania zrealizowanego w połowie t szlaeśćdziesiątych, a więc kilkanaście Hat temu. Niemniej jednak uprawnione wydaje się założenie, iżzasadnicze relacje pomiędzy zatrudnieniem na ofcreślloiiej zmianie a sposobem wykorzystania czasu nie uległy iistotnieijiszym Zmianom, a więc dane te zacho­wały swą wartość diagnostyczną. Świadczą o tym ni. in. rezul­taty badania przeprowadzonego w 1973 r. przez K. Żygulskiego, z których wynikają podobne zależności, zwłaszcza w odniesieniu do wpływiu zmianowości praicy na ilość czasu wolnego.